โลกา วิวฏฺฏนฺตีติ – โลกุตฺตรา ฯ โลกโต วิวฏฺฏนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกมฺหา วิวฏฺฏนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลเก น สชฺชนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลเก น คยฺหนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลเก น พชฺฌนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ สมุจฺฉินฺทนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ สมุจฺฉินฺนตฺตาติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ ปฏิปฺปสฺสมฺภิตตฺตาติ – โลกุตฺตราฯ โลกสฺส อปถาติ – โลกุตฺตราฯ โลกสฺส อคตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกสฺส อวิสยาติ – โลกุตฺตราฯ โลกสฺส อสาธารณาติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ วมนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ น ปจฺจาวมนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ ปชหนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ น อุปาทิยนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ วิสิเนนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ น อุสฺสิเนนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ วิธูเปนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ น สํธูเปนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ โลกํ สมติกฺกมฺม อภิภุยฺย ติฏฺฐนฺตีติ – โลกุตฺตราฯ

โลกุตฺตรกถา นิฏฺฐิตาฯ

9. พลกถา

[44] สาวตฺถินิทานํ [สํ. นิ. 5.705-716 ปสฺสิตพฺพา]ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ , ภิกฺขเว, พลานิฯ กตมานิ ปญฺจ? สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปญฺญาพลํ – อิมานิ โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ พลานิฯ

‘‘อปิ จ, อฏฺฐสฏฺฐิ พลานิ – สทฺธาพลํ, วีริยพลํ, สติพลํ, สมาธิพลํ, ปญฺญาพลํ, หิริพลํ, โอตฺตปฺปพลํ, ปฏิสงฺขานพลํ, ภาวนาพลํ, อนวชฺชพลํ, สงฺคหพลํ, ขนฺติพลํ, ปญฺญตฺติพลํ, นิชฺฌตฺติพลํ, อิสฺสริยพลํ , อธิฏฺฐานพลํ, สมถพลํ, วิปสฺสนาพลํ, ทส เสขพลานิ, ทส อเสขพลานิ, ทส ขีณาสวพลานิ, ทส อิทฺธิพลานิ, ทส ตถาคตพลานิ’’ฯ

กตมํ สทฺธาพลํ? อสฺสทฺธิเย น กมฺปตีติ – สทฺธาพลํฯ

สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน สทฺธาพลํ, กิเลสานํ ปริยาทานฏฺเฐน สทฺธาพลํ, ปฏิเวธาทิวิโสธนฏฺเฐน สทฺธาพลํ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐน สทฺธาพลํ, จิตฺตสฺส โวทานฏฺเฐน สทฺธาพลํ, วิเสสาธิคมฏฺเฐน สทฺธาพลํ, อุตฺตริ ปฏิเวธฏฺเฐน สทฺธาพลํ, สจฺจาภิสมยฏฺเฐน สทฺธาพลํ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน สทฺธาพลํฯ อิทํ สทฺธาพลํฯ

กตมํ วีริยพลํ? โกสชฺเช น กมฺปตีติ – วีริยพลํฯ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน วีริยพลํ, กิเลสานํ ปริยาทานฏฺเฐน วีริยพลํ, ปฏิเวธาทิวิโสธนฏฺเฐน วีริยพลํ, จิตฺตสฺส อธิฏฺฐานฏฺเฐน วีริยพลํ, จิตฺตสฺส โวทานฏฺเฐน วีริยพลํ, วิเสสาธิคมฏฺเฐน วีริยพลํ, อุตฺตริ ปฏิเวธฏฺเฐน วีริยพลํ, สจฺจาภิสมยฏฺเฐน วีริยพลํ, นิโรเธ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน วีริยพลํฯ อิทํ วีริยพลํฯ

กตมํ สติพลํ? ปมาเท น กมฺปตีติ – สติพลํฯ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน สติพลํ…เป.… นิโรเธ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน สติพลํฯ อิทํ สติพลํฯ

กตมํ สมาธิพลํ? อุทฺธจฺเจ น กมฺปตีติ – สมาธิพลํฯ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน สมาธิพลํ…เป.… นิโรเธ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน สมาธิพลํฯ อิทํ สมาธิพลํฯ

กตมํ ปญฺญาพลํ? อวิชฺชาย น กมฺปตีติ – ปญฺญาพลํฯ สหชาตานํ ธมฺมานํ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน ปญฺญาพลํ…เป.… นิโรเธ ปติฏฺฐาปกฏฺเฐน ปญฺญาพลํฯ อิทํ ปญฺญาพลํฯ

กตมํ หิริพลํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ หิรียตีติ [หิริยตีติ (สฺยา. ก.)] – หิริพลํฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ ญาเณน อวิชฺชํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ ปาโมชฺเชน อรติํ หิรียตีติ – หิริพลํฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณ หิรียตีติ – หิริพลํ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส หิรียตีติ – หิริพลํฯ อิทํ หิริพลํฯ

กตมํ โอตฺตปฺปพลํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ

ญาเณน อวิชฺชํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํ ฯ ปาโมชฺเชน อรติํ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณ โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส โอตฺตปฺปตีติ – โอตฺตปฺปพลํฯ อิทํ โอตฺตปฺปพลํฯ

กตมํ ปฏิสงฺขานพลํ? เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ ญาเณน อวิชฺชํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํ ฯ ปาโมชฺเชน อรติํ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณ ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํ…เป.… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ อิทํ ปฏิสงฺขานพลํฯ

กตมํ ภาวนาพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ อุทฺธจฺจํ ปชหนฺโต อวิกฺเขปํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ วิจิกิจฺฉํ ปชหนฺโต ธมฺมววตฺถานํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ อวิชฺชํ ปชหนฺโต ญาณํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ อรติํ ปชหนฺโต ปาโมชฺชํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ นีวรเณ ปชหนฺโต ปฐมํ ฌานํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคํ ภาเวตีติ – ภาวนาพลํฯ อิทํ ภาวนาพลํฯ

กตมํ อนวชฺชพลํ? กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺเม นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาเท นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ ถินมิทฺธสฺส ปหีนตฺตา อาโลกสญฺญาย นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ อุทฺธจฺจสฺส ปหีนตฺตา อวิกฺเขเป นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา ธมฺมววตฺถาเน นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ อวิชฺชาย ปหีนตฺตา ญาเณ นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ อรติยา ปหีนตฺตา ปาโมชฺเช นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ อนวชฺชพลํฯ นีวรณานํ ปหีนตฺตา ปฐมชฺฌาเน นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํ…เป.… สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺเค นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ อิทํ อนวชฺชพลํฯ

กตมํ สงฺคหพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ สงฺคณฺหาตีติ – สงฺคหพลํฯ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ สงฺคณฺหาตีติ – สงฺคหพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ สงฺคณฺหาตีติ – สงฺคหพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ สงฺคณฺหาตีติ – สงฺคหพลํฯ อิทํ สงฺคหพลํฯ

กตมํ ขนฺติพลํ? กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ ถินมิทฺธสฺส ปหีนตฺตา อาโลกสญฺญา ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ อุทฺธจฺจสฺส ปหีนตฺตา อวิกฺเขโป ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา ธมฺมววตฺถานํ ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ อวิชฺชาย ปหีนตฺตา ญาณํ ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ อรติยา ปหีนตฺตา ปาโมชฺชํ ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ นีวรณานํ ปหีนตฺตา ปฐมํ ฌานํ ขมตีติ – ขนฺติพลํ…เป.… สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค ขมตีติ – ขนฺติพลํฯ อิทํ ขนฺติพลํฯ

กตมํ ปญฺญตฺติพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ ปญฺญเปตีติ – ปญฺญตฺติพลํฯ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ ปญฺญเปตีติ – ปญฺญตฺติพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ ปญฺญเปตีติ – ปญฺญตฺติพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ ปญฺญเปตีติ – ปญฺญตฺติพลํฯ อิทํ ปญฺญตฺติพลํฯ

กตมํ นิชฺฌตฺติพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ นิชฺฌาเปตีติ – นิชฺฌตฺติพลํฯ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ นิชฺฌาเปตีติ – นิชฺฌตฺติพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ นิชฺฌาเปตีติ – นิชฺฌตฺติพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ นิชฺฌาเปตีติ – นิชฺฌตฺติพลํฯ อิทํ นิชฺฌตฺติพลํฯ

กตมํ อิสฺสริยพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ วสํ วตฺเตตีติ – อิสฺสริยพลํฯ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ วสํ วตฺเตตีติ – อิสฺสริยพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ วสํ วตฺเตตีติ – อิสฺสริยพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ วสํ วตฺเตตีติ – อิสฺสริยพลํฯ อิทํ อิสฺสริยพลํฯ

กตมํ อธิฏฺฐานพลํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ – อธิฏฺฐานพลํฯ

พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ – อธิฏฺฐานพลํฯ ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ – อธิฏฺฐานพลํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ – อธิฏฺฐานพลํฯ อิทํ อธิฏฺฐานพลํฯ

กตมํ สมถพลํ? เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ, อพฺยาปาทวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ, อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ…เป.… ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ, ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํฯ

สมถพลนฺติ เกนฏฺเฐน สมถพลํ? ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณ น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ ทุติเยน ฌาเนน วิตกฺกวิจาเร น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ ตติเยน ฌาเนน ปีติยา น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ จตุตฺเถน ฌาเนน สุขทุกฺเข น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺญาย ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย น กมฺปตีติ – สมถพลํ ฯ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺญาย น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย น กมฺปตีติ – สมถพลํฯ อุทฺธจฺเจ จ อุทฺธจฺจสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ น กมฺปตี น จลติ น เวธตีติ – สมถพลํฯ อิทํ สมถพลํฯ

กตมํ วิปสฺสนาพลํ? อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ, ทุกฺขานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ…เป.… ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ, รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ, รูเป ทุกฺขานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ…เป.… รูเป ปฏินสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ, เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ, ชรามรเณ ทุกฺขานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ…เป.… ชรามรเณ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํฯ วิปสฺสนาพลนฺติ เกนฏฺเฐน วิปสฺสนาพลํ? อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺญาย น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺญาย น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺญาย กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทิยา น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ วิราคานุปสฺสนาย ราเค น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ

นิโรธานุปสฺสนา สมุทเย น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํ ฯ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทาเน น กมฺปตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ อวิชฺชาย อวิชฺชาสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ น กมฺปติ น จลติ น เวธตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ อิทํ วิปสฺสนาพลํฯ

กตมานิ ทส เสขพลานิ, ทส อเสขพลานิ? สมฺมาทิฏฺฐิํ [สมฺมาทิฏฺฐิ (ก.) เอวมีทิเสสุ นวสุ ปเทสุ ทุติยนฺตวจเนนฯ ที. นิ. 3.348 ปสฺสิตพฺพา] สิกฺขตีติ – เสขพลํฯ ตตฺถ สิกฺขิตตฺตา อเสขพลํฯ สมฺมาสงฺกปฺปํ สิกฺขตีติ – เสขพลํฯ ตตฺถ สิกฺขิตตฺตา – อเสขพลํ ฯ สมฺมาวาจํ…เป.… สมฺมากมฺมนฺตํ… สมฺมาอาชีวํ… สมฺมาวายามํ… สมฺมาสติํ… สมฺมาสมาธิํ… สมฺมาญาณํ…เป.… สมฺมาวิมุตฺติํ สิกฺขตีติ – เสขพลํฯ ตตฺถ สิกฺขิตตฺตา – อเสขพลํฯ อิมานิ ทส เสขพลานิ, ทส อเสขพลานิฯ

กตมานิ ทส ขีณาสวพลานิ? [อ. นิ. 10.90 ปสฺสิตพฺพา] อิธ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน อนิจฺจโต สพฺเพ สงฺขารา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติฯ ยมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน อนิจฺจโต สพฺเพ สงฺขารา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติ, อิทมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน พลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ขีณาสโว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาติ – ‘‘ขีณา เม อาสวา’’ติฯ

ปุน จปรํ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน องฺคารกาสูปมา กามา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติฯ ยมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน องฺคารกาสูปมา กามา ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติ, อิทมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน พลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ขีณาสโว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาติ – ‘‘ขีณา เม อาสวา’’ติฯ

ปุน จปรํ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน วิเวกนินฺนํ จิตฺตํ โหติ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารํ วิเวกฏฺฐํ เนกฺขมฺมาภิรตํ พฺยนฺตีภูตํ [พฺยนฺติภูตํ (ก.)] สพฺพโส อาสวฏฺฐานิเยหิ ธมฺเมหิฯ ยมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน วิเวกนินฺนํ จิตฺตํ โหติ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารํ วิเวกฏฺฐํ เนกฺขมฺมาภิรตํ พฺยนฺติภูตํ สพฺพโส อาสวฏฺฐานิเยหิ ธมฺเมหิ, อิทมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน พลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ขีณาสโว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาติ – ‘‘ขีณา เม อาสวา’’ติฯ

ปุน จปรํ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา โหนฺติ สุภาวิตาฯ ยมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ภาวิตา โหนฺติ สุภาวิตา, อิทมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน พลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ขีณาสโว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาติ – ‘‘ขีณา เม อาสวา’’ติฯ

ปุน จปรํ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา ภาวิตา โหนฺติ สุภาวิตา…เป.… จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาวิตา โหนฺติ สุภาวิตา… ปญฺจินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ… ปญฺจ พลานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ… สตฺต โพชฺฌงฺคา ภาวิตา โหนฺติ สุภาวิตา…เป.… อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาวิโต โหติ สุภาวิโตฯ ยมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาวิโต โหติ สุภาวิโต, อิทมฺปิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน พลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ขีณาสโว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยํ ปฏิชานาติ – ‘‘ขีณา เม อาสวา’’ติฯ อิมานิ ทส ขีณาสวพลานิฯ

กตมานิ ทส อิทฺธิพลานิ? อธิฏฺฐานา อิทฺธิ, วิกุพฺพนา อิทฺธิ, มโนมยา อิทฺธิ, ญาณวิปฺผารา อิทฺธิ, สมาธิวิปฺผารา อิทฺธิ, อริยา อิทฺธิ, กมฺมวิปากชา อิทฺธิ, ปุญฺญวโต อิทฺธิ, วิชฺชามยา อิทฺธิ, ตตฺถ ตตฺถ สมฺมา ปโยคปฺปจฺจยา อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิ – อิมานิ ทส อิทฺธิพลานิฯ

กตมานิ ทส ตถาคตพลานิ? อิธ ตถาคโต ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ กมฺมสมาทานานํ ฐานโส เหตุโส วิปากํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ, นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต สพฺพตฺถคามินิํ ปฏิปทํ [สพฺพตฺถคามินีปฏิปทํ (สฺยา.) ม. นิ. 1.148 ปสฺสิตพฺพา] ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต สพฺพตฺถคามินิํ ปฏิปทํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต อเนกธาตุนานาธาตุโลกํ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต อเนกธาตุนานาธาตุโลกํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต สตฺตานํ นานาธิมุตฺติกตํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺฐานํ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิ ตถาคโต ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ สํกิเลสํ โวทานํ วุฏฺฐานํ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย…เป.… อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติฯ ยมฺปิ ตถาคโต อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติฯ เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย…เป.… อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน…เป.… ยมฺปิ ตถาคโต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน…เป.… อิทมฺปิ ตถาคตสฺส…เป.…ฯ

ปุน จปรํ ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ยมฺปิ ตถาคโต อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อิทมฺปิ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติฯ อิมานิ ทส ตถาคตพลานิฯ

[45] เกนฏฺเฐน สทฺธาพลํ? เกนฏฺเฐน วีริยพลํ? เกนฏฺเฐน สติพลํ? เกนฏฺเฐน สมาธิพลํ? เกนฏฺเฐน ปญฺญาพลํ? เกนฏฺเฐน หิริพลํ? เกนฏฺเฐน โอตฺตปฺปพลํ? เกนฏฺเฐน ปฏิสงฺขานพลํ…เป.… เกนฏฺเฐน ตถาคตพลํ?

อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺเฐน สทฺธาพลํฯ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺเฐน วีริยพลํฯ ปมาเท อกมฺปิยฏฺเฐน สติพลํฯ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺเฐน สมาธิพลํฯ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺเฐน ปญฺญาพลํ ฯ หิรียติ ปาปเก อกุสเล ธมฺเมติ – หิริพลํฯ โอตฺตปฺปติ ปาปเก อกุสเล ธมฺเมติ – โอตฺตปฺปพลํฯ ญาเณน กิเลเส ปฏิสงฺขาตีติ – ปฏิสงฺขานพลํฯ ตตฺถ ชาตา ธมฺมา เอกรสา โหนฺตีติ – ภาวนาพลํฯ ตตฺถ นตฺถิ กิญฺจิ วชฺชนฺติ – อนวชฺชพลํฯ เตน จิตฺตํ สงฺคณฺหาตีติ – สงฺคหพลํฯ ตํ ตสฺส ขมตีติ – [ตํ ขมตีติ (ก.)] ขนฺติพลํฯ เตน จิตฺตํ ปญฺญเปตีติ – ปญฺญตฺติพลํฯ เตน จิตฺตํ นิชฺฌาเปตีติ – นิชฺฌตฺติพลํฯ เตน จิตฺตํ วสํ วตฺเตตีติ – อิสฺสริยพลํฯ เตน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ – อธิฏฺฐานพลํฯ เตน จิตฺตํ เอกคฺคนฺติ – สมถพลํฯ ตตฺถ ชาเต ธมฺเม อนุปสฺสตีติ – วิปสฺสนาพลํฯ ตตฺถ สิกฺขตีติ – เสขพลํฯ ตตฺถ สิกฺขิตตฺตา – อเสขพลํฯ เตน อาสวา ขีณาติ – ขีณาสวพลํฯ ตสฺส อิชฺฌตีติ – อิทฺธิพลํฯ อปฺปเมยฺยฏฺเฐน ตถาคตพลนฺติฯ

พลกถา นิฏฺฐิตาฯ

10. สุญฺญกถา

[46] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ